Çevreye verilen zararı azaltacak, atık bir ürünü toprağınız ve bitkileriniz için kalıcı faydalar yaratabilecek bir gübreye dönüştürebileceğiniz bir yöntem olduğunu hayal edin. Bu işlemin adı kompost.
Kompostlama, bir zamanlar canlı olan organik atıkları alıp zengin, besleyici bir toprak takviyesine dönüştürme bilimi ve sanatıdır. Bu yazımız, öncelikle kendi evinizde uygulayabileceğiniz kompostlama yöntemlerine odaklanıyor.
İçindekiler
- Kompost Nedir?
- Kompost Neden Bu Kadar Önemli?
- Kompost Nasıl Yapılır: Kompostu Oluşturan Bileşenler
- Neleri Kompostlayabilirsiniz?
- Neleri Kompostlayamazsınız?
Kompost Nedir?
Kompost ve kompostlama doğal bir geri dönüşüm sürecidir. Yapraklar ve yemek artıkları gibi organik maddeler, doğada zamanla kendiliğinden çürüyerek toprak için değerli birer gübre haline gelir.
İşte kompostlama burada devreye girer: Bu süreci hızlandırarak bakteri, mantar ve diğer canlılar sayesinde organik maddelerin dönüşümünü desteklemiş oluruz.
İşlem sonunda ortaya çıkan malzeme, bereketli bahçe toprağına benzeyen “kompost” adını alır. Çiftçiler arasında “siyah altın” olarak da anılan bu kompost, bitkiler için gerekli besin maddeleriyle doludur. Bahçecilik ve tarım alanlarında kullanılabilir.
Organik atıklar, büyük endüstriyel tesislerden tutun da küçük topluluk tabanlı kompostlama sistemlerine kadar çeşitli yöntemlerle işlenebilir.
Kompost Neden Bu Kadar Önemli?
- Atık Miktarını Azaltır
Kompostlama, evimizde ürettiğimiz organik atıkları geri dönüştürmenin harika bir yoludur. Yiyecek artıkları ve bahçe atıkları bir araya geldiğinde, “çöp”ümüzün %28’den fazlasını oluşturur. (1)
Yiyecek atıkları sadece çevre üzerinde büyük bir yük değil, aynı zamanda işlenmeleri de maliyetlidir. Evde kompost yapmak, bu atıkların bir kısmını depolama sahalarından ayırmamıza ve bahçelerimiz için pratik ve besleyici bir maddeye dönüştürmemize olanak tanır.
- Metan Emisyonlarını Azaltır
Eğer israf ettiğimiz yiyecekler bir ülke olsa, Çin ve Amerika Birleşik Devletleri’nden sonra dünyanın en büyük üçüncü sera gazı salan ülkesi olarak kayda geçebilirdi. Sadece bu bile durumun ciddiyetini göstermeye yeter, zira israf ettiğimiz yiyecekler yaklaşık 3.3 milyar ton karbona eşdeğer sera gazı üretiyor ve bunu bir çöplüğün havasız ortamında metan gazı üreterek gerçekleştiriyor.
Metan, karbondioksitten 86 kat daha güçlü bir etkiye sahiptir. Bu nedenle bu gaz, iklim değişikliğinin %25’ten fazlasından sorumlu durumda. (2) Ancak iyi haber şu ki, metan emisyonlarını azaltmak, küresel ısıtmanın hızını yavaşlatmamıza yardımcı olabilecek en etkili adımlardan biridir. Kompostlamanın sağladığı bu fayda göz ardı edilemeyecek kadar büyük.
- Toprak Sağlığını İyileştirir
Atık yiyecek ve diğer organik malzemeleri çöpe dökmek yerine yığın haline getirmek, besin açısından zengin toprağın oluşmasına katkıda bulunabilir. Kompost, kimyasal gübrelerin sağlıklı bir alternatifi olarak hizmet edebilir. Pestisitler gibi kimyasal gübreler de fosil yakıtlarla üretilmektedir. Onları üretmek sera gazı emisyonlarına neden olur, ki bu da küresel ısıtmaya katkı sağlar.
Genellikle geleneksel gübrelere göre daha etkili çalışan kompost, tarımın üç temel besin maddesi olan azot, fosfor ve potasyumu içerir. Sağlıklı toprağı desteklemek için gerekli olan bu besin maddelerinin yanı sıra, kompostun toprak yapısını iyileştirdiği bilinmektedir.
Bu sayede toprak daha iyi bir şekilde besinleri ve suyu depolayabilir, bitki hastalıklarına karşı daha dirençli hale gelir. Sonuç olarak, bu bitkilerin desteklenmesine ve sebze, çiçek, meyve ve diğer ürünlerden daha yüksek verim elde edilmesine yardımcı olur.
- Su Tasarrufu Sağlar
Toprak su eksikliği yaşadığında, tarım ve ekoloji bundan olumsuz etkilenebilir. Neyse ki, daha iyi su tutma yeteneği, kompostun diğer çevre dostu faydalarından biridir.
Kompost sadece toprakların besin içeriğini desteklemekle kalmaz, aynı zamanda su tutma kapasitesini de artırır. Kompost ağırlığının 20 katı kadar suyu tutabilir, bu nedenle bahçeye sadece %1 organik madde eklemek, toprağın binlerce galon fazladan su tutmasına yardımcı olabilir. Giderek kuraklaşan bir dünyada, bu kesinlikle gereken başka bir kompostlama faydası.
- Erozyon Tehlikesini Önler
Daha kurak topraklar erozyona daha yatkın olur; burada toprak, rüzgar veya yağmur etkisiyle sürüklenir ve peyzaja uzaklaşır. Kompostun daha fazla faydası olarak, toprağa kompost eklemek organik madde miktarını artırır ve bu da erozyonu azaltmaya yardımcı olur.
Erozyonu kontrol etmek; su yollarındaki kirliliği azaltmaya, sağlıklı bitkileri desteklemeye ve birçok başka çevresel fayda sağlamaya yardımcı olabilir.
ABD Kompostlama Konseyi’ne göre, kompostlama işlemi toprak erozyonunu birkaç farklı şekilde azaltır. (3) Su emilimini artırarak suyun hızla uzaklaşması yerine toprağa nüfuz etmesini sağlar.
Bu nedenle yüzeydeki suyun akışını yavaşlatır. Kompost ayrıca toprağı bir arada tutar, özellikle erozyona yatkın kumlu topraklarda çok faydalıdır. Taze kompostu, organik maddenin çürüme süreci sırasında üretilen humus sayesinde toprağı bir arada tutabilen bir “yapıştırıcı” olarak düşünebilirsiniz.
Kompost Nasıl Yapılır: Kompostu Oluşturan Bileşenler
Atık organik maddeleri parçalayan organizmaların yaşaması için dört temel unsur gerekir: azot, karbon, hava ve su. Tüm kompostlanabilir malzemeler karbon içerirken, farklı miktarlarda azot da içerirler.
Başarılı kompostlama, doğru malzeme kombinasyonunu kullanmakla ilgilidir. En iyi karbon-azot oranını elde etmek ve doğru miktarda hava ve suyu sürdürmek gerekmektedir. İdeal karbon-azot oranı, 1 birim azot için 25 ila 30 birim karbon olmalıdır.
Karbon fazla ise parçalanma süresi uzar. Fazla azot içeren malzeme ise kaygan, ıslak ve kötü kokulu bir yığın oluşturabilir. Bu sorunlar, ihtiyaca göre karbon veya azot içeren malzeme ekleyerek kolayca çözülebilir.
- Azot İçin “Yeşil” Malzemeler
Azot, bitkilerin ve hayvanların büyümesi ve üremesi için temel bir elementtir. Daha yüksek azot-karbon oranı genellikle taze organik malzemelerde bulunur. Evdeki bazı yeşil malzemeler arasında atık çim, yemek artıkları ve kahve telvesi bulunur.
- Karbon İçin “Kahverengi” Malzemeler
Karbon da hayati öneme sahip olup kahverengi bitki malzemelerinde bulunur. Karbon, ayrıştırıcıların besin kaynağıdır. Kahverengi malzemeler arasında ölü yapraklar, dallar ve kağıt var.
- Oksijen ve Su
Ayrıştırıcılar, diğer organizmalar gibi oksijen ve suya ihtiyaç duyar. Hızlı kompostlama için doğru hava ve su miktarını sağlamak gerekir. Optimal hava akışı, malzemeleri katmanlamak, malzemeleri küçük parçalara bölmek ve yığınları düzenli olarak çevirmekle sağlanabilir. Su açısından, ideal yığın sıkılmış bir sünger gibi ıslak olmalıdır.
- Isı
Sıcak kompostlama, yeşil ve kahverengi malzemelerin, hava ve su dengesiyle aerobik organizmaların gelişimi için ideal koşullar oluşturduğu bir süreçtir. Aerobik organizmalar (oksijenli ortamlarda üreyen canlı türleri), atıkları parçalayarak ürerken optimum sıcaklık 54 ila 60 derece arasında olur.
- Düzenli Havalandırma
Havalandırma, aerobik bir ortamı teşvik eder, böylece kompostlama süreci hızlanır ve kokular azalır. Yazın haftada bir kez, kışın ise üç ila dört haftada bir yığınınızı havalandırmanız önerilir. Boru veya büyük çubuklar ekleyerek doğal hava akışını artırabilirsiniz.
- Nem Düzeyini Koruma
Nem, kompostlama için elzemdir – yığınız her zaman sıkılmış bir sünger gibi bir dokuya sahip olmalıdır. Çok kuru bir yığın; kompostlamayı yavaşlatabilirken, çok ıslak bir yığın anaerobik bir ortam oluşturabilir, kötü kokulara neden olabilir ve ayrışmayı yavaşlatabilir. Yığınınız kurursa (veya daha fazla ıslak malzeme ekleyin) sulayın; çok ıslaksa karbon ağırlıklı kahverengi malzemeler ekleyin.
- Boyut
Bir kompost kutusu veya yığını için ideal boyut 0.9 metre küptür. Yemekleri veya bahçe atıklarınızı kutunuza veya yığınıza eklemek için önce daha küçük parçalara ayırın. Parçalar ne kadar küçükse, ayrışma o kadar hızlı olur. Bir parmak kalınlığından daha kalın hiçbir şey eklememek ana kuraldır.
- Konum
İdeal kompost yeri kuru ve gölge bir alandır. Nemli bir yerde yaşıyorsanız, yığınınızı oluk altına veya su drenajı kötü olan yerlere koymaktan kaçının; aksi takdirde yığın çok fazla ıslanabilir. Güneşli bir yerde yaşıyorsanız, kompostun çok hızlı kurumaması ve sürekli su eklemek zorunda kalmamanız için gölgelikli bir yer bulun.
- Komposta Başlangıç ve Bakım
Yığınızı oluşturmak için yeşil ve kahverengi malzemeleri sırayla ince tabakalar halinde ekleyin ve son katmanı kahverengi ile bitirin. Malzemeleri zamanla eklemeye devam ederek en iyi yükseklik olan 0.9 metreye ulaşana kadar devam edebilirsiniz.
Katmanladığınız sırada ihtiyaca göre yığına su ekleyin. Ardından yığını dört gün boyunca başlangıç ayrışmasına izin vermek için bırakın. Daha sonra düzenli olarak havalandırabilir ve nem seviyesini kontrol edebilirsiniz.
Neleri Kompostlayabilirsiniz?
- Atık çimler
- Solmuş yapraklar ve küçük dal parçaları
- Ahşap parçaları ve talaş
- Saman
- Meyve ve sebze atıkları
- Kahve telvesi, filtreler, çay poşetleri
- Karton rulolar
- Kurutucu ve elektrikli süpürge haznesindeki atıklar
- Şömine külü
- Ev bitkilerinden kalan atıklar
- Kabuklu yemişler
- Parçalanmış gazete
- Pamuklu ve yünlü bezler
Neleri Kompostlayamazsınız?
- Süt ürünleri. Kokuya neden olabilir ve zararlı organizmaları çekebilir.
- İlaçlı bahçe artıkları. Kimyasallar yararlı kompost organizmalarını öldürebilir.
- Kömür veya mangal külü. Her ikisi de bitkilere zararlı olabilecek maddeler içerebilir.
- Hastalıklı veya böcek istilası altında olan bitkiler.
- Evcil hayvan dışkısı. İnsanlar için zararlı parazitler, bakteriler veya mikroplar içerebilir.
- Et artıkları veya balık kemikleri. Kötü kokuya neden olabilir ve zararlı organizmaları çekebilir.
- Siyah ceviz ağacı dal veya yaprakları. Diğer bitkilere zararlı maddeler salabilir.
- Bitkisel yağ, hayvansal yağ veya kullanılmış herhangi bir yağ çeşidi. Kötü kokuya neden olabilir ve zararlı organizmaları çekebilir.
Eda Demir
